De Turkse grammatica en werkwoorden

Welkom bij deze online les over de Turkse grammatica. In deze les behandelen we de Turkse grammatica in zijn ruime zin. We besteden voldoende aandacht aan elk aspect. Volg aandachtig de volgende hoofdstukken en los nadien de oefeningen op!

Voor extra uitleg over de uitspraak en de Turkse letters bekijk onze les over het Turkse alfabet, letters en uitspraak!

De les is als volgt opgebouwd.

Basisbeginselen

• De meervoudsvorm
• Het bijvoeglijk naamwoord
• Het persoonlijk voornaamwoord
• Vragen stellen in het Turks
• De woordvorming

De werkwoordtijden

• De infinitief

• De stamvorm

• De bevelsvrom

• De tegenwoordige tijd

• De verleden tijd
• De toekomstige tijd
• De ontkenning

De naamvallen

• Het meewerkend voorwerp (datief)
• Het lijdend voorwerp (accusatief)
• Het bijwoord van plaatsbepaling (locatief)
• Het bijwoord: vanwaar (ablatief)

De zinsstructuur

Het eerste belangrijke element van de Turkse grammatica dat je moet weten is dat er in het Turks geen lidwoorden bestaan.

De basisbeginselen

Heb je een vraag?

Volg online taallessen met een professionele leraar

1. Native en geverifieerde leraren
2. Gratis proefles
3. Inclusief lesmateriaal

Fatih K.

Ezgi H.

Dilara G.

Pelin C.

Schrijf je gratis in

De meervoudsvorm

In het Turks worden de meervoudsvormen gevormd door er een achtervoegsel achter te zetten. Hierbij heb je de keuze tussen -lar en -ler. Naargelang de klank van het zelfstandig naamwoord, wordt één van de twee klanken gekozen. Bekijk de volgende tabel.

Let op! Als er uit de context kan afgeleid worden dat het om de meervoudsvorm gaat, maakt men geen gebruik van een achtervoegsel.

Het bijvoeglijk naamwoord

Veelvoorkomende bijvoeglijke naamwoorden

Voorbeeldzinnen

• Ablam küçük. (Mijn zus is klein.)
• Köpekler büyük. (De honden zijn groot.)
• Perdeler kısa. (De gordijnen zijn kort.)
• O dünyanin en uzun adami. (Dat is de langste man ter wereld.)
• O araba çok hızlı. (Die auto is heel snel.)
• Dedem yavaş yürüyor. (Mijn opa stapt traag.)
• Hava soğuk bugün. (Het is koud weer vandaag.)
• Cuma hava sıcak olacakmis. (Vrijdag zou het goed weer zijn.)
• O genç sporcu. (Dat is een jonge sporter.)
• O adam çok yaşlı. (Die man is heel oud.)
• O gömlek çirkin. (Dat hemd is lelijk.)
• O kız güzel. (Dat meisje is mooi.)
• Sahte gömlekler ucuz. (Valse hemden zijn goedkoop.)
• Orijinal gömlekler pahalı. (Originele hemden zijn duur.)

De trappen van vergelijking

Om de mate van het bijvoeglijk naamwoord te benadrukken, zet men bij de vergrotende trap het woord daha voor het zelfstandig naamwoord. Bij de overtreffende trap is dat het woord en. Bekijk de volgende tabel.

Het persoonlijk voornaamwoord

Enkelvoud

Meervoud

Vragen stellen in het Turks

De vraagwoorden

Vraagzinnen met vraagwoorden

Vraagzinnen met achtervoegsels

In het Turks kan je mededelende zinnen omzetten naar vraagzinnen door er simpel weg een achtervoegsel achter te zetten. Opnieuw hangt dit af van de klank van het woord waar het achtervoegsel wordt aangezet. Je hebt de keuze uit  -mı, -mi, -mu, -mü. Bekijk volgende tabel met enkele voorbeelden.

De woordvorming

Als je in het Nederlands samengestelde woorden vormt, dan schrijf je de woorden aan elkaar. In het Turks schrijf je samengestelde woorden uit elkaar. Hierbij krijgt het tweede woord een achtervoegsel. Net zoals bij de andere achtervoegsels heb je hierbij keuze tussen de ı, u, i en ü. De letter die je hierbij kiest hangt af van de klank van het vorige woord. Bekijk onderstaande tabel.

Woorden die eindigen op een klinker

Als het tweede woord van de samengestelde woorden eindigt op een klinker, dan maakt men gebruik van een overgangsletter s. Bekijk onderstaande voorbeelden.

Woorden die bestaan uit één klank

Als het tweede woord bestaat uit één klank / lettergreep en met een klinker eindigt, dan zet men er een de overgangsletter y tussen. Bekijk het volgende voorbeeld.

Woorden die eindigen op t, k, p of ç.

Indien het tweede woord van het samengestelde woord eindigt op één van deze klinkers veranderd het in een verzachtende klank. Bekijk de volgende tabel en de voorbeelden.

Meervoudsvorm

Voor de meervoudsvorm van samengestelde woorden in het Turks, gebruikt men eerst het achtervoegsel van de meervoudsvorm dan het achtervoegsel van de samenstelling voor het tweede woord.

De werkwoordtijden

De infinitief

De infinitieven in het Turks eindigen altijd op -mek of -mak. Dit hangt opnieuw af van de klank van het werkwoord. Bekijk onderstaande voorbeelden.

De stamvorm

Voor de vorming van de andere tijden in het Turks heb je, net zoals in vele talen, nood aan een stamvorm. Deze wordt gevormd door het achtervoegsel -mek of -mak van de infinitief weg te laten. Bekijk volgende tabel.

De bevelsvorm

In het Turks komt de bevelsvorm overeen met de stamvorm.

De courante tijden

Werkwoordstijden worden gevormd door er een tijdsvorm toe te voegen aan de stamvorm. Deze wordt gevolgd door een toevoeging van persoonsvorm gerelateerde uitgang.

• Bekijk de volgende 3 tijden en besteedt voldoende aandacht aan de vorming van de werkwoorden
• Let op het feit dat er geen persoonvormen worden gebruikt in het Turks, deze zijn 'vervangen' door de tijdsvorm

STAM + TIJDSVORM + ACHTERVOEGSEL VAN HET ONDERWERP

De tegenwoordige tijd

Voor een werkwoord in de tegenwoordige tijd te vervoegen, voeg je één van de volgende tijdsvormen toe aan de stamvorm. De keuze hiervan hangt opnieuw af van de klank van het werkwoord.

• -ıyor
• -iyor
• -uyor
• -üyor

hierna voegt men een achtervoegsel toe dat gerelateerd is aan de het onderwerp / persoonsvorm.

• Ik: -um
• Jij: -sun
• Hij / Zij / Het: /
• Wij: -uz
• Jullie: -sınız / -siniz / - sunuz / -sünüz
• Zij: -lar / -ler

Bekijk het volgende voorbeeld van het werkwoord komen.

De verleden tijd

Voor een werkwoord in de verleden tijd te vervoegen, voeg je één van de volgende tijdsvormen toe aan de stamvorm. De keuze hiervan hangt opnieuw af van de klank van het werkwoord.

• -dı
• -di
• -du
• -dü

hierna voegt men een achtervoegsel toe dat gerelateerd is aan de het onderwerp / persoonsvorm.

• Ik: -m
• Jij: -n
• Hij / Zij / Het: /
• Wij: -k
• Jullie: -nız / -niz / -nuz / -nüz
• Zij: -lar / -ler

Bekijk het volgende voorbeeld van het werkwoord komen.

Als de stamvorm eindigt op een stemloze klank zoals de f, p, ş, ç, k, h, s, of t dan verandert de d van de tijdsvorm in een t.

De toekomstige tijd

De toekomstige tijd wordt gevormd door opnieuw een tijdsvrom toe te voegen. Je hebt hierbij de keuze tussen de volgende vormen. De keuze wordt gemaakt aan de hand van de klank van het werkwoord.

• -ecek
• -acak

De persoonsvorm gerelateerde achtervoegsels zijn de volgende.

• Ik: -ım
• Jij: -sın
• Hij / Zij / Het : /
• Wij: -ız
• Jullie: -sınız
• Zij: -lar

Als de eerste letter van de persoonsvorm gerelateerde achtervoegsels een klinker is dan veranderd de k van -ecek en -acak in een overgangsletter ğ. (Bij de 1ste persoon in het enkelvoud en het meervoud.)

Indien de laatste letter van de stamvorm een klinker is, dan zet men hierna een overgangsletter y.

De ontkenning

De ontkenning in het Turks wordt gevormd door in elke tijd de letter m na de stamvorm te zetten. We hebben opnieuw keuze uit 4 verschillende vormen. Bekijk volgende voorbeelden voor de hierboven vermeldde tijden.

• -mı-
• -mi-
• -mu-
• -mü-
• -me-
• -ma-

De naamvallen

Het meewerkend voorwerp (datief)

Het weewerkend voorwerp gaat over het 'op', 'voor' Iof 'naar iets' van de uitdrukking. In het Turks wordt er geen gebruik gemaakt van voorvoegsels. Bekijk de onderstaande regels en de voorbeelden.

• Het voorwerp krijgt het achtervoegsel -e of -a, opnieuw afhankelijk van de klank van het voorwerp.
• Indien het voorwerp eindigt op een klinker, voeg je een overgangsletter y toe.
• Harde klinkers veranderen in zachte klinkers.
  • T ➪ D
  • P ➪ B
  • K ➪ Ğ

Het lijdend voorwerp (accusatief)

Het lijdend voorwerp geeft informatie over het onderwerp van de zin. De vraag die gesteld wordt om het lijdend voorwerp te vinden, is 'wat?'. In het Turks maakt men een onderscheid tussen het onbepaalde en het bepaalde lijdend voorwerp.

Het onbepaald lijdend voorwerp

Bij de onbepaalde lijdende voorwerpen, is er geen sprake van een voor- of achtervoegsel. Je kan deze meestal herkennen dankzij een getal, bijvoorbeeld bir (één), dat ervoor staat.

Het bepaald lijdend voorwerp

Het lijdend voorwerp is bepaald in de volgende gevallen.

• Bij zelfstandige naamwoorden (eigennamen, plaatsnamen, ...)
• Bij persoonlijke voornaamwoorden
• Bij aanwijzende voornaamwoorden
  • Bu (deze)
  • Şu (die, dat)

Deze bepaalde lijdende voorwerpen krijgen een achtervoegsel. We hebben keuze tussen de ı, i, u en ü. De keuze hangt opnieuww af van de klank van het lijdend voorwerp.

Deze regels zijn van toepassing op de bepaalde lijdende voorwerpen.

• De eigennamen worden gescheiden met hun achtervoegsel met een apostrof en indien de eigennaam eindigt op een klinker gebruik je een overgangsletter y.
• De harde klinkers worden zachte klinkers
  • T ➪ D
  • P ➪ B
  • K ➪ Ğ
• De woorden o (hij/zij/het), bu en şu krijgen de overgangsletter n als het lijdend voorwerp eindigt op een klinker.

Het bijwoord van plaatsbepaling (locatief)

Het bijwoord van plaatsbepaling geeft antwoord op de vraag 'waar?' die kan gesteld worden over de mededeling.

Deze worden in het Turks gevormd door het achtervoegsel -de of -da achter de plaats te zetten. De keuze hiervan hangt af van de klank van de plaats.

• Let op: als de plaats eindigt op c, f, k, h, p, s, ş of t dan verandert -de in -te en -da in -ta.

Het bijwoord: vanwaar (ablatief)

Het ablatief geeft antwoord op de vraag 'vanwaar?' die kan gesteld worden over de mededeling.

Deze worden in het Turks gevormd door het achtervoegsel -den of -dan achter de plaats te zetten. De keuze hiervan hangt af van de klank van de plaats.

• Let op: als de plaats eindigt op c, f, k, h, p, s, ş of t dan verandert -den in -ten en -dan in -tan.

De zinsstructuur

• Bekijk onderstaande voorbeelden

Je hebt het einde van de les over de grammatica bereikt. Herlees nu aandachtig alles om eens te herhalen vooraleer je aan de oefeningen start. Aarzel niet om te hernemen als het niet lukt. Veel succes!